معارف گياهى / ج1 / 191 / كاسنى ..... ص : 191
در كتب طب سنتى با نامهاى «هندبا»، «كاسنى تلخ»، «كاسنى وحشى» و «كاسنى صحرايى» نامبرده شده است. به فرانسوىChicoree و به انگليسىChicory گفته مىشود.
معارف گياهى / ج1 / 191 / كاسنى ..... ص : 191
گياهى است از خانوادهCompositae جنسCichorium كه دو گونه معروف آنكه يكى بيشتر مصارف غذايى و سالاد دارد و ديگرى مصرف طبى دارد كاشته مىشوند و نام علمى آنها به ترتيبCichorium endivia L . (كاسنى انديو) و دومىCichorium intybus L . يا كاسنى وحشىChicoree sauvage مىباشد.
معارف گياهى / ج1 / 191 / مشخصات گياه ..... ص : 191
كاسنى انديو كه به منظور مصارف غذايى و سالاد بيشتر كاشته مىشود شامل چند رقم است كه در سبزىكارى رايج است يكى انديوپيچ كه به فرانسوىChicoree frisee و به انگليسىCurly endive گفته مىشود و ديگرى انديو سكارول كه به فرانسوىChicoree scarole و به انگليسىEscarole مىنامند. اين ارقام داراى برگها و ساقههاى گوشتى سفيد نرم و ترد و آبدارتر از كاسنى وحشى هستند. كاسنىهاى انديو پرورشى فوق نيز داراى خواص طبى ولى خيلى ضعيفتر از كاسنى وحشى است.
معارف گياهى / ج1 / 192 / مشخصات گياه ..... ص : 191
كاسنى وحشى يا هندبا گياهى است پايا ساقههاى آن در مورد صحرايى آن كوتاه 1- 5/ 0 متر ولى اگر آن را پرورش دهند تا 2 متر مىرسد و برگهاى آنكه از يك طرف كركدار است داراى بريدگىهاى عميق، گلهاى آن آبى و دانههاى آن فندقه كوچك دراز 4 وجهى خاكسترى است. ريشه آن عمودى ضخيم به ضخامت 3- 2 سانتىمتر و درازاى 60- 50 سانتىمتر، رنگ پوسته خارجى ريشه قهوهاى و داخل آن سفيد و داراى شيرابه سفيدرنگى است.
معارف گياهى / ج1 / 192 / مشخصات گياه ..... ص : 191
كاسنى در انواع اقليمهاى مختلف بخصوص در مناطق معتدله دنيا مىرويد، معمولا در اراضى موات و باير در قسمتهاى سايه مرطوب و كمنور رشد مىكند. براى توليد برگ و ريشه و دانه آن در شرائط آب و هواى مناطق معتدله ايران تخم آن را در بهار مىتوان كاشت. معمولا تخم را قبل از كاشت چند ساعت در آب خيس مىكنند و پس از بيرون آوردن و باد دادن مىكارند. فاصله بوتهها از هر طرف 25 سانتىمتر گرفته مىشود. پس از 2- 1 هفته جوانه مىزند. از برگ آن در تير و مرداد مىتوان استفاده كرد و ريشه آن را در مهر و آبان مىتوان برداشت نمود. براى توليد دانه پس از بيرون آوردن ريشههاى آن تعدادى از ريشهها كه رشد كافى نموده و قوى و سالم باشند انتخاب و بىدرنگ مجددا در زمينى كه قبلا تهيه و آماده شده و كود داده شده است مىكارند. اين پايهها در بهار رشد نموده و در پاييز سال بعد به دانه مىنشيند و مىتوان محصول دانه آن را برداشت نمود بين ارقام مختلف كاسنى وحشى(Cichorium intybus) يك واريته خاصى هست كه آن را كاسنى با ريشه كلفت مىنامند(Chicoree a grosse racine) و معمولا در اراضى باير و موات كنار جادهها مىرويد و اگر آن را بهطور پرورشى و با مراقبت مزروعى بكارند ريشه آن خيلى ضخيم و كلفت مىشود كه آن را كاسنى قهوه مىنامند.(Chicoree cafe) و ريشه آن پس از خشك شدن و بو دادن به صورت گرد به قهوه اضافه مىشود البته از نظر طعم خوب است ولى از نظر عطر، بوى قهوه طبيعى اصيل را نمىدهد.
معارف گياهى / ج1 / 192 / مشخصات گياه ..... ص : 191
كاسنى وحشى تقريبا در اغلب مناطق ايران مىرويد و در دامنههاى البرز، راه قزوين رشت، اطراف تهران، اروميه، رشت در لاهيجان و در فارس، بلوچستان، آبادان و خراسان انتشار دارد.
معارف گياهى / ج1 / 193 / تركيبات شيميايى ..... ص : 193
در برگ كاسنى علاوه بر املاح معدنى گلوكوزيد سيكورىئين نيز يافت مىشود. و در ريشه كاسنى علاوه بر گلوكوزيد سىكورىئين دو ماده تلخ به نامهاى لاكتوسين و اينتىبين و ارسنيك (در حد 01/ 0 ميلىگرم در 100 گرم ريشه) يافت مىشود. و به علاوه داراى مواد قندى، رزين، تانن، لعاب، اسانس و پكتين است. برگ و ريشه كاسنى نوع پرورشى در رديف سبزى خوردنىكاسنى تلخ مىباشد.
معارف گياهى / ج1 / 193 / خواص - كاربرد ..... ص : 193
كاسنى از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتىتر و تازه آن سرد و تر است و اجزاء گرم لطيفى نيز دارد كه طبق نظر حكماى طب سنتى ايران با شستن برگ از بين مىرود به همين دليل است كه توصيه مىشود برگ كاسنى تازه نبايد شسته شود و براىتهيه جوشانده بايد ناشور آن مصرف شود، منتهى وقتى آماده شد صاف مىكنند بعد مصرف مىنمايند. از نظر خواص معتقدند كه كاسنى مسكن حدت حرارت خون و صفرا و تشنگى است. ماليدن آب برگ آن تنها و يا با سركه براى سردردهاى گرم و صفراوى نافع است و اگر آب برگ آن با صندل سرخ و سركه و گلاب ماليده شود براى مخملك خوب است و اگر آب برگ آن با سركه و يا دوشاب (آب انگور كه ثلثان شده باشد) ماليده شود براى ورمهاى گرم چشم و درد چشم نافع است. و ضماد كوبيده آن براى ورم ملتحمه و درد چشم مفيد است. ضماد آب برگ آن با آرد جو براى خفقان و تقويت قلب و تحليل ورم و آشاميدن آب برگ آن براى بازكردن گرفتگىهاى كبد و طحال و يرقان و استسقاى گرم و تقويت كبد و تسكين حرارت خون و التهاب معده و پاك كردن مجارى ادرار و كليه و هرچه بيشتر تلخ باشد در رفع ناراحتىهاى كبد مؤثرتر است. خوردن برگ آن با سركه مسكن صفرا و براى بند آوردن اسهالهاى صفراوى و آشاميدن دمكرده برگ تازه و گل و تخم و ريشه آن بتنهايى و يا با تخم آفتيمون (كشوت) يا سكنجبين براى تبهاى كهنه و استسقا و طحال مفيد است و ضماد آن با آرد جو و سركه براى دردهاى مفاصل گرم و نقرس گرم و ورمهاى گرم مفيد است مقدار خوراك از آب ان تا 200 گرم و تخم آن را از نظر طبيعت سرد و خشك مىدانند و از نظر خواص معتقدند كه جانشين برگ آن است مقدار خوراك تخم آن 20- 5 گرم مىباشد. ريشه آن را از نظر طبيعت گرم و خشك مىدانند و مقدار خوراك از ريشه آن بهطور ساده 20- 4 گرم و در دمكردهها 50- 20 گرم مىباشد.
دمكرده برگ كاسنى: 15- 10 گرم برگ كاسنى را با هزار گرم آبجوش دمكرده و صاف نمايند و براى تقويت معده و ناراحتى كبد يك فنجان قبل از غذا مصرف نمايند.
معارف گياهى / ج1 / 195 / خواص - كاربرد ..... ص : 193
در هندوستان گياه كاسنى انديو كاشته مىشود و به عنوان محلل، خنككننده و در موارد ناراحتىهاى صفراوى كاربرد دارد. از ريشه آن به عنوان تونيك و در موارد كمى اشتها و سؤهاضمه و تب استفاده مىشود. ميوه آن خنككننده و در موارد تب و ناراحتىهاى صفراوى و يرقان مصرف مىشود.
معارف گياهى / ج1 / 195 / خواص - كاربرد ..... ص : 193
از كاسنى وحشى به عنوان تونيك، قاعدهآور و آلكسهتريك و از گياه پرورشى اين نوع كاسنى وحشى نيز به عنوان تونيك، تببر، رافع قى و آشفتگى و در موارد اسهال و بزرگ شدن طحال و از ريشه آن به عنوان مدر و مقوى معده استفاده مىشود.
كاسنى وحشى تقريبا در اغلب مناطق ايران مىرويد و در دامنههاى البرز، راه قزوين رشت، اطراف تهران، اروميه، رشت در لاهيجان و در فارس، بلوچستان، آبادان و خراسان انتشار دارد.
معارف گياهى ؛ ج1 ؛ ص193
تركيبات شيميايى
در برگ كاسنى علاوه بر املاح معدنى گلوكوزيد سيكورىئين نيز يافت مىشود. و در ريشه كاسنى علاوه بر گلوكوزيد سىكورىئين دو ماده تلخ به نامهاى لاكتوسين و اينتىبين و ارسنيك (در حد 01/ 0 ميلىگرم در 100 گرم ريشه) يافت مىشود. و به علاوه داراى مواد قندى، رزين، تانن، لعاب، اسانس و پكتين است. برگ و ريشه كاسنى نوع پرورشى در رديف سبزى خوردنىكاسنى تلخ مىباشد.
معارف گياهى ؛ ج1 ؛ ص193
خواص- كاربرد
كاسنى از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتىتر و تازه آن سرد و تر است و اجزاء گرم لطيفى نيز دارد كه طبق نظر حكماى طب سنتى ايران با شستن برگ از بين مىرود به همين دليل است كه توصيه مىشود برگ كاسنى تازه نبايد شسته شود و براىتهيه جوشانده بايد ناشور آن مصرف شود، منتهى وقتى آماده شد صاف مىكنند بعد مصرف مىنمايند. از نظر خواص معتقدند كه كاسنى مسكن حدت حرارت خون و صفرا و تشنگى است. ماليدن آب برگ آن تنها و يا با سركه براى سردردهاى گرم و صفراوى نافع است و اگر آب برگ آن با صندل سرخ و سركه و گلاب ماليده شود براى مخملك خوب است و اگر آب برگ آن با سركه و يا دوشاب (آب انگور كه ثلثان شده باشد) ماليده شود براى ورمهاى گرم چشم و درد چشم نافع است. و ضماد كوبيده آن براى ورم ملتحمه و درد چشم مفيد است. ضماد آب برگ آن با آرد جو براى خفقان و تقويت قلب و تحليل ورم و آشاميدن آب برگ آن براى بازكردن گرفتگىهاى كبد و طحال و يرقان و استسقاى گرم و تقويت كبد و تسكين حرارت خون و التهاب معده و پاك كردن مجارى ادرار و كليه و هرچه بيشتر تلخ باشد در رفع ناراحتىهاى كبد مؤثرتر است. خوردن برگ آن با سركه مسكن صفرا و براى بند آوردن اسهالهاى صفراوى و آشاميدن دمكرده برگ تازه و گل و تخم و ريشه آن بتنهايى و يا با تخم آفتيمون (كشوت) يا سكنجبين براى تبهاى كهنه و استسقا و طحال مفيد است و ضماد آن با آرد جو و سركه براى دردهاى مفاصل گرم و نقرس گرم و ورمهاى گرم مفيد است مقدار خوراك از آب ان تا 200 گرم و تخم آن را از نظر طبيعت سرد و خشك مىدانند و از نظر خواص معتقدند كه جانشين برگ آن است مقدار خوراك تخم آن 20- 5 گرم مىباشد. ريشه آن را از نظر طبيعت گرم و خشك مىدانند و مقدار خوراك از ريشه آن بهطور ساده 20- 4 گرم و در دمكردهها 50- 20 گرم مىباشد.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج3 / 400 / * ساليسيلات ..... ص : 400
سادس: اسم يونانى هندبا است.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج5 / 19 / * كاسنى ..... ص : 19
در كتب طبّ سنّتى با نامهاى هندبا، كاسنى تلخ، كاسنى وحشى و كاسنى صحرايى نام برده شده است.
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 407 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
هندبا(Hendeb)
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 407 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
در اينجا نخست تعريف جامع مختصر و مفيدى را كه استاد بهمنيار از هندبا و طرشقوق كرده است مىآورم و سپس مىپردازم به تفصيل مطلب: به كسرها و دال و مد و قصر الف عربى است و فارسيش كاسنى يا كسنى كه معروف است و در بيشتر بلاد به هم مىرسد و از برى و بستانى اقسام بسيار است. بستانى را كاسنى و برى را طرخشقوق نامند (بهمنيار، 340). هندبا چنانكه در بالا با حروف لاتين نشان دادهام در لغت عموما به كسر يا فتح دال و در برهان قاطع به سكون دال آمده است. از اين گذشته كاسنى به سكون سين و كسنى به فتح كاف و سكون سين به صورت كسنه و كسناج و كسنيج نيز ذكر شده است
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 407 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
تعريف هندبا در ترجمه صيدنه چنين است: هندبا ... به الف ممدوده و مقصوره ... نبات او را در فصل تابستان بيخ خشك نشود چنانكه بعضى از نباتها را ... و به لغت پارسى او را كسناج گويند و بعضى از پارسيان كسنيج (در متن عربى صيدنه كسنى) گويند .
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 408 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
(الصيدنه، ب 133). در همان كتاب و در همان ماده بجاى طلخشوق مذكور در ترجمه صيدنه طلخشكوك آمده است (ب 133). هندبا از داروهائى است كه صاحب هداية المتعلمين در مورد بيمارى- هاى مختلف آن را تجويز كرده است (ر ك: همان كتاب، فهرست داروها).
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 408 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
هندبا معرب لغت سريانى آنتوبياantub -i و آن مأخوذ از واژه يونانىintibos است و آن اسم جنس انواع مختلفChicoracees است يعنى: كاسنى فرنگى يا كاسنى سالادى (به لاتينىChicoriumendivia و به فرانسه(endive و كاسنى مطلق، كاسنى تلخ، كاسنى وحشى (به لاتينىChichorium -intybus و به فرانسه(Chicoree sa -uvage و ديگر كاسنى دشتى يا طرشقوق كه ذكر آن خواهد آمد (مايرهوف، م 114، زاهدى 59، درويش 374).
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 408 / هندبا(bedneH) ..... ص : 407
كاسنى يا هندبا ... با گلهاى آبىرنگ و برگهاى بريده بسيار تلخ، بعضى گونههاى آن را مىكارند و ساقههاى بوداده آن را به جاى قهوه مصرف مىكنند (گلگلاب، 289)
فرهنگ داروها و واژه نامه هاى دشوار / متن / 509 / يرقان ..... ص : 508
يركان آورده و آن در ذيل ماده هندبا است: هندبا ... آبش يركان را نيك بوذ (زل 266/ 15) و حال آنكه اين لغت در نسخه «نس» و چاپ عكسى آن (چاپ بنياد فرهنگ، 89). يرقان است نه يركان.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 206 / تاريخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 206
حنين معادل يونانىCeris را هندبا ضبط نموده و هروى مىنويسد هندبا به پارسى كسنى است و به قول صاحب اختيارات كاسنى مىباشد.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 206 / تاريخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 206
همانطوريكه ملاحظه شد ديوسكوريد خواص هر سه گياه فوق را يكسان دانسته است ولى به تدريج در طول تاريخ پزشكان از نظر خواص و اثرات درمانى در تاليفات خود هندباى برى را از انواع بستانى جدا نمودهاند و در بين دو نوع بستانى نوعAntybus را در درمان وEndivia را در امر تغذيه به كار برده اند. ابن بيطار مىنويسد نوع دوم هندباى بستانى كه برگ آن پهن و گل آن به سفيدى متمايل و مزه آن تلخ نمىباشد به رومى انطونيا ناميده شده و به هندبا شامى و هندبا هاشمى معروف است و آن در درجه اول تر و بين كاهو و هندبا 8* مىباشد 9* و كاسنى شامى معتدلترين كاسنىها مىباشد و كيموس آن نيكو و آن ميان كاسنى 10* و كاهو بود و از كاهو لطيفتر و غذائيت آن كمتر است اگر برگ آن را كوبيده بر ورم گرم بگذارند سرد كند و افشره آن با افشره رازيانه تازه يرقان را نافع است 11*.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 206 / تاريخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 206
گرچه در كتب قديم هر سه گياه تحت عنوان هندبا آمدهاند ولى با توجه به مراتب فوق و زيرنويسهاى شمارههاى 8 و 10 هندبا يا كاسنى به نوعIntybus و هندبا شامى يا كاسنى شامى به كاسنى آنديو و هندبا برى بهTaraxacum officinalis Weber اطلاق مىشده است و خواص كاسنى شامى يا آنديو را به مراتب خفيفتر از كاسنى مىدانستند كه خواص درمانى آن تحت عنوان هندبا كد 1491 خواهد آمد.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 208 / 1491 - edoC هندبا. L subytni muirohciC ..... ص : 208
Code -1941 هندباCichorium intybus L .
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 208 / تاريخچه: ..... ص : 208
آن را براى تصفيه خون توصيه نموده است و ديوسكوريد نامSeris را كه معادل آن به عربى سرس و هندبا مىباشد به سه گياه هندبا شامى، هندبا برى و گياه مورد بحث داده و خواص و اثرات درمانى آنها را يكسان دانسته است و چون گفتار وى در اين مورد ذيل ماده" هندبا شامى" كد 1488 آمده در اينجا از ذكر مجدد خوددارى مىشود 1*.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 208 / تاريخچه: ..... ص : 208
رازى در كتاب دفع مضار اغذيه گويد هندبا درد و التهاب معده را آرام و گير مجارى كبد را باز و گرده و مجارى ادرار را تميز مىكند 2*.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج2 / 209 / تاريخچه: ..... ص : 208
در تاليفات بعد از دوران صفويه آمده است كه" هندبا را نبايد شست" چون اثر درمانى آن كم مىشود اين امر نيز از پيامبر اسلام در حديث آمده است 12*.