دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 136 / روايت: ..... ص : 135
اراك درختچهاى است از تيره اراكيها كه فقط شامل يك گونه است. برگهايش روبروى هم و كمى گوشتالو، گلهاى آن سفيد رنگ و كوچك و به شكل خوشه است. ميوهاش مثل هسته و زرد رنگ است كه آن را كباث مى نامند و در صورتى كه نارس باشد، سبز رنگ است كه خمط يا جهاض ناميده مى شود و خواص دارويى دارد. از برگ اين گياه شتران استفاده مىكنند و از ريشه آن كه چوبى و ستبر است، در قديم مسواك تهيه مى كرده اند.
معارف گياهى / ج4 / 333 / درخت مسواك ..... ص : 333
درختچههايى هستند با شاخههاى متقابل و سبز رنگ و ساقه و برگهاى بدون كرك و تار. به فارسى در كتب مختلف، گونههاى متنوع آن را با نامهاى «درخت مسواك» و «شجرة المسواك» و «اراك» نام مىبرند. به فرانسوىMesuak وArbre brosse dent و به انگليسىTooth brush tree وMustard tree مىنامند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 134 / تعريف: ..... ص : 134
اراك را به اسم طبىA ،SALVADORA PERSICA نوشتهاند. به آن درخت شوره، درخت مسواك و چوج مىگويند.
مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) / 627 / * ماهيت ان ..... ص : 627
جمعي برانند كه چوب اناغورس است بجهت خاصيت آن در يسر و اساني ولادت و بعضي بجهت قضاى حوائج و يسر آن چون چوب محلب و چوب خطمى و قومى صنفي از اراك دانستهاند
مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) / 728 / * ماهيت ان ..... ص : 728
ثمر رسيده سياه شده اراك است بهترين آن بزرك بسيار رسيده آنست كه تخم آن كوچك باشد
مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) / 756 / * ماهيت ان ..... ص : 756
نباتى است از جنس لبلاب كه بر مجاور خود مىپيچد و برك آن مدور بقدر برك لبلاب كبير و ضخيم و سبز مائل بزردى و پوست ساق آن سفيد و چوب ساق آن سطبر و خوشريشه مانند چوب اراك و بىثمر و بىريشه و چون چوب آن را غرس نمايند سبز كردد و مستعمل چوب آنست و طعم آن بسيار تلخ و در مطبوخات چوب آن مستعمل و در معاجين و غير آن نشاسته آن دستور اخذ نشاسته آن آنست كه چوب آن را نرم كوفته در ظرفى ريزند و آب بر سر آن كنند و بعد از زمانى چوبهاى كه بر سر آمده باشد بردارند و آن آب را بريزند بملايمت و آنچه تهنشين شده بماند باز آب بريزند و بكذارند تا تهنشين كردد پس آن آب را بريزند و تهنشين آنكه مانند نشاسته است بردارند و بكار برند و اين نيز اندك تلخي دارد
مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) / 835 / * ماهيت ان ..... ص : 835
صمغ درختى است كه در سباطه از بلاد شام و روم و ناحيه ارمنيه مىشود و چوب و برك آن لطيف و نازك مثل اراك و ثمر آن مائل بتلخي و آن صمغ در هنكام بودن آفتاب در برج جوزا و حوالي آن از درخت آن مستخرج مىشود و قوت آن تا بيست سال باقي مىماند و آن دو قسم مىباشد قسمى سفيد نرم خوشبو صاف شفاف با اندك شيرينى و چسپندكي بسيار بدندان در وقت خائيدن و تازه آن بحدى نرم است كه سائيده نمىشود و اين را نبطى نامند و بهترين آن بزرك دانه آنست و اين قسم مثل صموغ ديكر از قوت طبيعت از جوف درخت تراوش كرده بيرون مىآيد بدون اعانت از خارج بخراش درخت آن و غيره و قسم دوم سياه و با تلخى و در اوصاف مذكوره ضد آن و قابل سحق است و اين را قبطي نامند و بعضى كفتهاند كه اين قسم بزدن تيغ بر ساق و شاخهاى درخت آن تراوش رطوبت از ان حاصل مىكردد
مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) / 969 / عرمض ..... ص : 969
بفتح طحلب سبزيست كه در زير آب مىباشد و بالاى آب مىآيد و نيز حب الغار و نوعى از سدر برى است كه بفارسى كناريرى نامند و اراك كوچك را دانستهاند
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 134 / تعريف: ..... ص : 134
اراك، نافع رطوبت بدن، چاقى، سفيدى مو، ضعف لثهها، چرك دندان، بوى بد دهان، جرم دندان، ورم رحم، بواسير، كرم، سختى ادرار، اسهال، ضعف معده، بلغم است.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / تعريف: ..... ص : 134
اراك داراى مادهاى به نام سولوادرين و تريمتيل آمينTRIMETHYL AMIN است. استفاده اراك براى زنهاى حامله مضر است. مسواك كردن زياد با آن باعث پيدايش جوش در دهان مىشود و مصلحش كتيرا است.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / اسم: ..... ص : 135
اراك را به عربى: شجرة السواك، اراك و به فارسى: چوج و درخت مسواك مىگويند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / اسم: ..... ص : 135
نيز به فارسى: درخت شوره، درخت مسواك و چوج، به عربى: اراك، ايوارك و ايواراك، به سانسكريت: كرپهل، پيلو، شيث سه، سرنس و غيره، به هندى: پيلو،
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / اسم: ..... ص : 135
اراك را جهاص و جهار نيز گويند. اگر ميوه آن رسيده و پخته باشد، عفص، حسر، عنيد، كباث و برير و اگر نرسيده باشد، مرد گويند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / روايت: ..... ص : 135
در حديث است كه «ان اصحاب الاراك لا حج لهم» يعنى صاحبان اراك حج ندارند. در اين جا مراد محلى از عرفه است. حاجيانى كه از طرف شام نزديك نمرة مىآيند، در آنجا وقوف مىنمايند كه گويا در آن منطقه درختهاى اراك است، آنجا اول حد عرفه است، نه اصل عرفه، لذا حج با وقوف در آنجا صحيح نمىشود.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 135 / روايت: ..... ص : 135
امير المومنين عليه السلام فرمود: مسواك كردن به چشم نور مىدهد. ثواب مسواك كردن در روايات زيادى است كه بيشتر اوقات از درخت اراك مسواك مىنمودند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج1 / 137 / مشابه: ..... ص : 137
مشابه اراك، صندل سفيد است.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج2 / 104 / تعريف: ..... ص : 100
آنجا كه دارد حضرت على يكى را با چهره زرد ديد و به او دستور خوردن تره داد (... اراك مصفر اقلت نعم قال كل الكراث فاكلته فبرئت) آيا چهره زردش در اثر ابتلا به يرقان بوده يا انمى و كم خونى داشته اما آنچه در اينجا حدس زده مىشود اثر تيروكسين در كم خونيهاست.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج4 / 127 / مشخصات: ..... ص : 126
درختچههايى هستند با شاخههاى متقابل و سبز رنگ و ساقه و برگها بدون كرك و تار. به فارسى در كتب مختلف، گونههاى متنوع آن را با نامهاى درخت مسواك، شجرة المسواك و اراك نام مىبرند و دو گونه آن كه در طب سنتى مطرح و در ايران نيز مىرويند، توج و چوچ مىباشند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج7 / 91 / بهداشت دهان و دندان ..... ص : 88
رسول اكرم صلى الله عليه و آله امر فرمود به خلال كردن با درخت اراك كه بوى خوش و لعابى داشته و خلالهاى طبيعى در آن موجود است.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج7 / 94 / بهداشت دهان و دندان ..... ص : 88
در نامهاى كه امام رضا عليه السلام به مأمون نوشته، چنين آمده است: بهترين چيزى كه بايد با آن مسواك نمايى، درخت اراك است كه دندانها را روشن و دهان را خوشبو مىنمايد، لثه را محكم و گوشت دار نموده و براى كرم خوردگى، نافع است، در صورتى كه اين مسواك كردن، در حدّ اعتدال باشد، چون زياد با آن مسواك نمودن، دندانها را مىخراشد و نازك و لق كرده، ريشه آنها را ضعيف مىكند.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج7 / 94 / بهداشت دهان و دندان ..... ص : 88
چوب درخت، به خصوص تازه آن، علاوه بر عمل مكانيكى، خاصيّت ضدّ عفونى هم دارد. اين خاصيّت به دليل داشتن ماده اسيد فرميك است كه مزه چوبهاى سبز را تلخ مىگرداند. ولى وقتى چوب خشك مىشود، اين مادّه كلًاّ يا به مقدار قابل توجهى از بين مىرود، مگر در چوب درخت اراك. از اين رو بايد گفت كه ليف درخت اراك بهترين مسواك محسوب مىشود. مسواك زدن قبل از خواب مفيدتر و ضرورىتر مىباشد. زيرا كه ساعتها محيط دهان بسته و در حال آرامش است، لذا فرصت مناسبى براى فعّاليّت ميكروبهاى دهان و عمل تخمير و توليد اسيد مىباشد.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج10 / 346 / عوامل مؤثر در پوسيدگى دندان را مىتوان به صورت زير خلاصه كرد ..... ص : 342
26- در باره جنس مسواك حضرت رضا عليه السلام مىفرمايد: بدان كه بهترين مسواكها چوب اراك است. (درختى شبيه به انار با برگهاى عريض بدون خزان، گلهايش مايل به سرخى است و ميوهاش به قدر سماق و عدس، كه بعد از رسيدن سياه مىشود.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج10 / 346 / عوامل مؤثر در پوسيدگى دندان را مىتوان به صورت زير خلاصه كرد ..... ص : 342
جهت خمير دندان حضرت رضا عليه السلام مىفرمايد: كسى كه مايل به حفظ دندانهايش است شاخ گوزن را بسوزاند و گز مارك (ميوه چوب گز و شهد كوفى و گل سرخ و سنبل الطيب و دانه را از هر كدام به مقدار مساوى و يك چهارم سنگ دريا را، مجموع را كوبيده و ساييده و با چوب اراك در طول دندانها از لثه به طرف لبه برنده بمالد.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى / ج10 / 350 / عوامل مؤثر در پوسيدگى دندان را مىتوان به صورت زير خلاصه كرد ..... ص : 342
84- حضرت رضا عليه السلام شاخهاى از درخت اراك داشتند كه در آن مسواكهايى بود با آنها هر صبح مسواك مىزدند و سپس كندر مىجويدند سپس با آب مزمزه مىفرمودند.
دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى) / ج1 / 324 / شناسائى و كاربرد درمانى گياه در طب سنتى: ..... ص : 324
ابو ريحان ذيل ماده قرم مىنويسد: كليه درختان از آب شيرين استفاده مىنمايند ولى اين درختچه در درياهاى آب شور رويش دارد چوب اين درخت سنگين، سفت، سفيد و برگ آن شبيه به برگ بادام و درخت اراك
2* و بدون خار است گاو و شتر از آن تغذيه مىكنند و روستائيان از چوب آنكه هنگام سوختن بوى خوشى مىپراكند براى سوزاندن استفاده مىنمايند. در دباغى نيز از آن استفاده مىكنند و آن در سرزمينهاى عربى و عمان زياد است
3* ابن بيطار در سه موضع و با اسامى قرم، اسرار و شوره اين درختچه را مورد بحث قرار مىدهد و نتيجه مىگيرد كه اين سه اسم مترادف مىباشند.